Ja, dere, det er ein fin dag for å forfatte ein hyllest til eit norsk nasjonalikon.
Tekst: Nils Henrik Smith
Quiz: Arne Scheie, som nyleg fylte 75 år, har vore til stades på samtlege finalar i NM i fotball for menn sidan 1953, unntatt éin. Kva år fann finalen han gjekk glipp av stad, kva to lag møttest på Ullevaal, og kvifor var ikkje Arne der? Korrekt svar: 1973, Strømsgodset og Rosenborg (1-0), og Arne var ikkje der fordi NRK hadde sendt han til Sambandsstatane for å lage reportasje om Jan Stenerud frå Fetsund, som på den tida var kicker i Kansas City Chiefs, ein klubb han hadde vunne Super Bowl med tre år tidlegare. Norske prestasjonar med oval ball på den andre sida av Atlanterhavet førte det året altså til at Arne – utan tvil til sin store frustrasjon – gjekk glipp av den store norske festdagen for fotball med rund ball, ein ball han i større grad enn nokon annan nordmann har gjort ein innsats for å påpeike at er påfallande rund. Cup er cup, og Arne fekk ikkje sett finalen, for den gongen var det ikkje enno mogleg å streame slik ei viktig nasjonal begivenheit via nrk.no frå utanlandske IP-adresser.
Då han kommenterte sin aller siste fotballkamp førti år seinare (den idiotiske ”omkampen” mellom Noreg og Brasil på Ullevaal i fjor var ingen fotballkamp), var dette derimot mogleg, og denne skribenten sat i eit husvære i Osloer strasse i Berlin og såg på cupfinalen frå Oslo, ikkje uvitande om at nasjonen var i ferd med å miste noko som hadde vore eit felles nasjonalt referansepunkt i heile mi levetid, nemleg den milde, saklege, engasjerte og engasjerande, (nesten) alltid beroligande røysta til Arne Scheie. Mot slutten av kampen leia Molde 3-2 over Rosenborg, som sjølvsagt pressa på for ei utlikning, men i siste speleminutt scora ingen ringjare enn Tommy Høiland det avgjerande målet. Då kampen var over og Molde-spelarane var på veg opp trappene på Ullevaal for å motta Kongepokalen, og det gjekk opp for meg at min sambygding Høiland hadde fått æra av å score det aller siste målet Arne Ball nokon gong skulle få lov til å kommentere, må eg ærleg vedgå at eg kjente ei aldri så lita tåre presse seg fram i augekroken. Eg håpar Tommy skjønar kor stort dette er, og at han tenker med andakt på dette ubestridelege høgdepunktet i si karriere kvar einaste dag.
Sjå til England
Arne Scheie vart født den 7. januar 1944 i Skedsmo. Utan at han var klar over det, inntrefte ei avgjerande hending i hans liv alt før han har fylt tre år, idet Norsk Tipping AS vert stifta i Oslo i oktober 1946. I mars 1948 lanserte det statlege spelselskapet sin aller første tippekupong, med tolv kampar frå den profesjonelle fotballigaen i England. At Norsk Tipping alt frå første stund valde å satse på engelsk fotball var det nok fleire grunnar til; mellom anna var den norske ligasesongen på den tida svært kort, med berre 14 kampar for kvart av dei 16 laga som utgjorde Hovedserien; ein annan grunn kan ha vore at ein, av opplagte grunnar, var skeptiske til å gjere amatørkampar til gjenstand for gambling. Likevel kunne ikkje statsmonopolet vald å satse på engelsk fotball som grunnlaget for sin forretningsmodell viss dei ikkje hadde kjent seg rimeleg sikre på at det allereie fanst betydeleg interesse for og kunnskap om fotballen i England i det norske folket. Og dét gjorde det. Alt før 1. verdskrigen hadde Noregs Fotballforbund invitert over engelske (og skotske) profflag for å måle krefter med norske amatørar og derigjennom auke interessa for fotball her til lands. Hull, Crystal Palace, Celtic og Hearts var mellom klubbane som gjesta Noreg i denne perioden, og stort sett utklassa dei samansette norske representasjonslaga som møtte dei til dyst. Grunnlaget var lagt. Frå 1920-talet av vart det vanleg at norske aviser trykte resultat og tabellar frå engelsk liga, slik at den anglofile norske fotballentusiast kunne følgje med på korleis det gjekk med spelet i fotballens heimland (dette gjaldt som regel 1. divisjon, men det finst eksempel frå denne perioden om at det vart trykt rapportar om den seinaste utvikling i engelsk fotball heilt ned på nivå 3 og 4). På 1930-talet byrja norske tobakksfabrikantar å produsere sigarettkort med bilde av stjernene frå den engelske ligaen, eit konsept som i seg sjølv var importert frå England, men som like fullt seier noko om engelsk fotballs popularitet i Noreg på dette tidspunktet. Noreg var jo dessutan ein betydeleg sjøfartsnasjon, dei fleste norske sjøfolk hadde vitja England, og mange hadde sjølvsagt òg vore på fotballkamp der. Den som leiter, vil enkelt finne anekdoter fortalt av menn i ein viss alder som mimrar om korleis fedrane deira mimra om å ha vitja Highbury og sett 30-talets store Arsenal-lag i aksjon.
Då Arne Brustad, det norske landslagets ytre venstre, etter VM i 1938 vart teken ut på Europalaget som møtte England på nettopp Highbury – ein kamp som for øvrig vart spelt for å markere 75-årsjubiléet for stiftinga av det engelske FA – var det ei nasjonal storhending i Noreg. Sjølv den dåverande kronprins Olav var, som alle veit, Arsenal-fan. Under 2. verdskrigen var mange nordmenn stasjonert i England, og sjølv om det ikkje vart spelt nasjonal liga eller FA-cup under krigsåra, var det stadig fotballkampar å oververe, både på klubb- og landslagsnivå. Sir Winston Churchill himself var ein ihuga tilhengjar av at britane skulle demonstrere kva for hardhausar dei var ved å halde fram med å spele fotball uanfekta av ørsmå bagatellar som at nazistane freista å bombe dei sønder og saman, og vart sågar presentert for spelarane før ein landskamp mellom England og Skottland på Wembley i 1941. Tre år seinare var både kong George VI og krigshelten feltmarskalk Montgomery (som, malapropos, seinare skulle verte styreformann i Portsmouth og leie klubben til strake ligatitlar i 1949 og 50) til stades på kampen mellom dei same laga på same stadion. Mange nordmenn i England må ha fått si interesse for engelsk fotball anten vekt eller styrkt i løpet av krigsåra. Alt dette gjorde at Norsk Tipping kunne kjenne seg sikre på at å satse på engelsk fotball var ein sikker vinnarformel, noko det òg skulle syne seg å vere. I løpet av 1950-talet etablerte det å fylle ut og levere tippekupongen, for deretter å vente spente på at resultata frå England skulle lesast opp i radioen, seg som ein sentral rituell praksis for svært mange nordmenn.
Dette ritualet hadde ein dobbel funksjon: På den eine sida peiker det mot det regelstyrte, vanebundne ved eit menneskeliv, den repetitive tryggleiken dei fleste treng for å oppleve at tilværet gjev meining, i form av kampane frå den engelske ligaen, kvar sesong, frå august til mai, like påliteleg som ei naturlov; på den andre sida representerte òg tippekupongen draumen om å overskride rammene for sin eigen kvardag gjennom å stikke av med Den Store Gevinsten, å sitje der framføre radiokabinettet og vantru innsjå at ein faktisk har tolv rette, og i løpet av kort tid vil vere den lukkelege innehavar av ein etter dåtidas målestokk gigantisk pengesum på mange tusen kroner. Som ein eller annan (eg hugsar ikkje kven, beklagar) har skrive, vert 50-talet i dag gjerne nostalgisk framstilt som eit idealsamfunn kor dei gamle formene for sosial naud hadde forsvunne og dei nye enno ikkje kome til syne, men sanninga er at dei fleste norske familiar på denne tida hadde det relativt trongt økonomisk og måtte leve spartansk, og å vinne hovudgevinsten frå Norsk Tipping ville kunne vere genuint livsendrande. (Eit eksempel på denne draumen og dens moglege konsekvensar finn vi i dramaserien ”Vestavind” (1994), kor arbeidarfamilien Torgersen i Vika i Oslo ein dag er i ekstase når det viser seg at far i huset har tolv rette på kupongen. På denne tida tek det lang tid å rekne ut dei nøyaktige premiane, slik at desse ikkje vert annonsert i radioen før neste helg, og i ei heil veke går familien rundt og frydar seg ved tanken over alt dei skal få råd til når pengane frå Norsk Tipping kjem, men når det omsider vert kunngjort, viser det seg at premien for tolv rette for ei gongs skuld er ein fillesum, og draumen om eit liv i velstand går i knas.)
Fakta skal vere korrekt!
Arne Scheie vaks opp i Skedsmo i Marshall-planens etterkrigs-Noreg. Som tusenvis av andre barn og unge på denne tida studerte han kvar måndag flittig den engelske ligatabellen, og utvikla slik ein livslang lidenskap for engelsk fotball, dette forunderlege fenomen som var både umiddelbart attkjenneleg og eksotisk på same tid. Etter kvart som han vart eldre og lærte seg engelsk, byrja han å reise inn til verdsmetropolen Lillestrøm for å kjøpe dei engelske sundagsavisene (som sjølvsagt ikkje var å finne i Narvesen-kiosken på Lillestrøm før tidlegast måndag), for yttarlegare å kunne fordjupe seg i alskens detaljar om spelet på den store øya i vest. Vidare var han ein ivrig lyttar til fotballoverføringane frå BBC radio, frå kven han lærte seg både sansen for den gode anekdote og den nær sagt kosmiske tydinga av kunnskap om det ein syslar med, noko han seinare artikulerte med tautologisk briljans i sitt vidgjetne mantra om at fakta skal vere korrekt. Men trass i alle dei kunnskapar han etter kvart erverva seg om fotball og annan idrett, og trass i at han som ung mann tidvis leverte både fotball- og hoppreferat til både Akershus Arbeiderblad og Aftenposten, fall det han aldri inn at idretten kunne vere ein mogleg karriereveg.
Nei, unge Arne var ein fornuftig mann, og som så mange fornuftige menn og kvinner før og sidan sikta han seg inn på det sikraste av alle yrke, nemleg læraryrket. Allereie medan han studerte til cand. mag.-graden ved Universitetet i Oslo (med norsk, historie og statsvitskap i fagkrinsen) jobba han parallelt med studia som lærar og treivst med det, og kanskje ville dette verkeleg vorte Arne Scheie sin livsveg, å jobbe som gymnaslærar i Akershus fylkeskommune – ein dyktig lærar, utan tvil, omtykt av kollegaer og elevar, men ukjent for resten av nasjonen – viss det ikkje hadde vore for ein biltur til Nord-Noreg i 1971. Det unge talentet Tom Lund frå Lillestrøm Sportsklubb, som på dette tidspunktet spelte i 3. divisjon, avdeling Østland/Nordre, var teken ut på juniorlandslaget, som skulle spele kamp mot eit nord-norsk all star-lag (dette var i tida før nord-norske klubbar fekk lov til å spele i vår øvste divisjon, så ein kan anta at kampen var forbunden med ein viss prestisje, eit håp i nord om å kunne gje desse arrogante søringane ein velfortent trøkk 16). Kampen skulle spelast i Bodø, men Tommy var redd for å fly! Han fekk difor kameraten Per Wahl til å køyre seg nordover, og den seks år eldre Arne Scheie vart invitert med. I løpet av turen oppdaga Arne ei stillingsannonse for eit seks månaders vikariat i NRK-sporten, kameratane overtalte han til å søke, og til si eiga overrasking fekk han tilslag på vikariatet. Den første fotballkampen han dekte som reporter for NRK var oppgjeret mellom Viking og Sarpsborg, som tilfeldigvis hadde ein mann på laget som seinare, på fleire vis, skulle kome til å spele ei svær sentral rolle i Scheie si kommentatorgjerning – Egil Olsen. Då vikarperioden var over, viste det seg at ei fast stilling no var ledig, og ettersom den unge mannen frå Skedsmo hadde vist seg å vere både flittig og kunnskapsrik, vart han oppfordra til å søke. Frå 1972 var Arne Scheie fast tilsett i NRK, eit arbeidsforhold som skulle vare i 42 år, og, utan at han verken visste eller kunne forutsagt det på det tidspunktet, skulle gjere han til ein sentral aktør i nasjonens kollektive medvit.
Tippekampens fødsel
Fjernsynet kom seint til Noreg, og sjølv etter at NRK byrja med faste sendingar i 1960, var det lite fotball på TV. Den engelske FA-cupfinalen vart overført, og i 1966 kunne det norske folk – eller, meir presist, den delen av det norske folk som budde i den delen av norsk territorium som var dekka av sendenettet – for første gong sjå eit fotball-VM via fjernsynet (noko som, mellom mykje anna, medførte at denne skribentens farmor utvikla ei livslang avstandsforelsking i Eusebio, men det er ei anna historie). Men direkteoverføring av ordinære ligakampar på TV var imidlertid lenge sett på som rein utopi – noko det må påpeikast at òg var tilfellet i dei fleste andre europeiske land, ikkje minst i England. Men noko var i emning. På eit eller anna tidspunkt i løpet av 60-talet fekk eit lyst hovud ein lys idé: Tippekupongen var stadig umåteleg populær hjå det norske folk, men viss kampane i tillegg vart vist på TV, ville engelsk fotball kanskje verte endå populærare? Så dei to store statsmonopola NRK og Norsk Tipping slo sine pjaltar saman (eg har aldri heilt skjøna kva ein ”pjalt” er, men dei slo no iallfall sine pjaltar saman), og den 29. november 1969 vart den første Tippekampen kringkasta. Jarle Høysæter kommenterte frå studio i Oslo, og Wolwerhampton Wanderers slo Sunderland 1-0 på Molineux Ground. ”Naturally, the nation was hooked”, skreiv Simon Kuper og Stefan Szymanski lakonisk i si lovpriste bok Soccernomics om denne epokedefinerande mediehendinga, men sanninga var jo at det norske folk hadde vore hekta på engelsk fotball i nær femti år allereie, og at Tippekampens fødsel var ein direkte konsekvens av denne lidenskapen.
Tippekampens enkle genialitet bestod i at den tilbaud to relaterte, men ulike tenester som gjensidig berika kvarandre. For det første sjølve kampen, nesten alltid ein kamp frå engelsk 1. divisjon (det årlege unnataket var ligacupfinalen i mars), som sjølvsagt var eit svært attraktivt tilbod i seg sjølv; for det andre løpande oppdateringar om stillinga i dei andre kampane i divisjonen, som alle, sjølvsagt, vart spelt samtidig. Dette gjorde at den undergruppa av fotballentusiastar som Tippekampen heilt spesifikt var retta mot, nemleg tipparane, heile tida kunne ajourføre sine eigne tips med den faktiske tilstand i kampane, noko som sjølvsagt gjorde kampopplevinga endå meir spennande. Kvar ny scoring på ulike stadia rundt om i England vart varsla med eit lite pling, noko som etter kvart gav opphav til det særnorske ritualet ”Plingfesten”, kor ved den enkelte deltakar må drikke ein alkoholhaldig drykk kvar gong fjernsynsapparatet gjev frå seg eit lite pling. Dette er eit av få eksempel frå nyare norsk historie på at Staten, om enn utilsikta, har lagt til rette for alkoholmisbruk, men fortel samstundes noko om at det å sjå fotball på TV etter kvart utvikla seg til ein i større grad sosial aktivitet enn TV-sjåing generelt, og at det gjerne kunne vere ganske mange menneske samla framføre same apparat, ikkje berre for å sjå sjølve kampen (og drikke), men òg for å diskutere det som gjekk føre seg ute på banen, samanlikne favorittspelarar, krangle venskapeleg (eller uvenskapeleg) om det eine eller andre lags kvalitetar eller mangel på slike, og så vidare. I tida etter Tippekampens gullalder har denne trenden utvikla seg vidare gjennom etableringa av stadig fleire fotballpubar, fan-zones under store meisterskap, etcetera.
Arne Ball går bananas
Trass i at Arne Scheie etter kvart skulle innta den ubestridte posisjonen som Mr. Tippekamp personleg, gjekk det ei god stund frå han vart tilsett i NRK til han fekk tildelt sin første tippekamp. 1. desember 1973 var han imidlertid på plass på Filbert Street, kor Leicester tok imot Tottenham. Unge Scheie var nervøs før debuten, så den engelske kommentator-rettleiaren på stadion tilbaud han i all venskapelegheit litt sprit for å roe nervene. Arne takka høfleg nei. Heimelaget vann 3-0. Den nervøse debutanten kom seg heilskinna gjennom elddåpen, og skulle etter kvart kome til å kommentere 122 tippekampar til, fleire enn nokon annan kommentator.
No som vi har klart føre oss korleis det gjekk til at Arne Scheie vart fotballkommentator, kan vi ta føre oss eit anna og meir kompleks spørsmål, nemleg kva ein kommentator eigentleg er. Kvar er det som går føre seg når eit menneske set seg ned bak mikrofonen, gjerne i et framandt land, langt heimefrå, og tek til å skildre det hen ser framføre augo sine, samstundes som hen veit at sjåarane der heime, hundretusenvis, kanskje millionar i talet ved dei største kampane, ser det same som hen, men likevel ikkje, for medan folket framføre sine tusen TV-apparat i sine tusen heimar kun har tilgjenge til dei utsnitt og vinklar den allmektige produsent bestemmer at dei skal ha tilgjenge til, sit kommentatoren i sin kommentatorboks, høgt, høgt der oppe under taket, og skodar utover stadion, eit mektig syn hen veit svært godt at dei fleste der heime har god grunn til å misunne hen. Kommentatorens oppgåve er slik sett tilsynelatande å drive rein formidling, å nytte sin gunstige utsynsposisjon og si (får vi tru, ettersom hen trass alt har fått jobb som kommentator) overlegne kunnskap om spelet til å opplyse oss ikkje berre om kva som hender (for det kan vi jo, iallfall til ein viss grad, sjå sjølv), men idéelt sett òg kvifor. I seg sjølv ei krevjande oppgåve, sidan ho fordrar at ein er både godt forberedt og topp konsentrert heile tida.
Ein god kommentator bør vere sakleg samstundes som han formidlar eit vonleg smittande engasjement, men ulike typar engasjement trengst til ulike typar kampar. Kommenterer du Premier League-oppgjeret mellom Liverpool og Manchester United, veit du at svært mange av sjåarane har svært sterke sympatiar for det eine laget og tilsvarande sterke antipatiar for det andre, medan atter andre sjåarar ikkje kan fordra nokon av laga (men ser likevel på kampen, fotball er til tider ein uforklarleg fascinasjon). Då må du naudvendigvis vere varsam med å gje til kjenne dine eigne sympatiar, om du skulle ha slike (Arne Scheie er Manchester United-fan, men likevel ein kjernekar). Kommenterer du derimot VM-kampen Noreg-Brasil, som Noreg må vinne for å ha sjanse til å gå vidare i VM for første gong i historia, på norsk TV, er det derimot eit implisitt krav at du skal vise eit tydeleg engasjement til fordel for det norske laget, og det er ikkje berre akseptabelt, men tener deg faktisk til ære når du, i rein eufori, gløymer både namnet til Kjetil Rekdal og kva Bundesliga-klubb han spelar for i det han scorar vinnarmålet. I denne augneblinken vert den sindige mannen frå Skedsmo ein slags sjaman som kanaliserer resultatets kraft ut til folket: Når sjølv Arne Ball går bananas, har alle lov til å gjere det (noko nordmenn i hopetal då òg gjorde Sankthansaftan 1998).
“Han skyter i mål, dere!
”Ut frå dette ser vi at kommentatorgjerninga, iallfall når ho vert utøvd i tilknyting til viktige nasjonale mål som avansement i VM, er noko anna og meir enn det formidlingsarbeidet eg skildra ovanfor. Dei britiske medievitarane Raymond Boyle og Richard Haynes hevdar, med utgongspunkt i Kenneth Wolstenholme sitt kommentatorarbeid for BBC under VM-finalen mellom England og Vest-Tyskland på Wembley i 1966, at enkelte sportskommentarar, ikkje i kraft av seg sjølv, men i kraft av det dei refererer til, har potensiale til å oppnå mytologisk status, og sidan det å vere ein ”nasjon” i stor grad består i å fortelje kvarandre forteljingar om oss sjølv, er det logisk at ei storhending som Noreg-Brasil 2-1 vil fungere godt i det nasjonale mytebyggjings-narrativet. Alle i Noreg veit kva det tyder viss ein seier ”Vi har scoret i Marseille!” For ein svenske eller danske tyder desse orda ingenting (anna enn eventuelt ein viss irritasjon), men for nordmenn er det ein direkte referanse til sjølve toppunktet av den glad-nasjonalistiske bølgja vi som nasjon rei på gjennom storparten av 90-talet, og ein sjanse til å hengje seg til litt harmlaus (?) nostalgi i ei stadig meir fragmentert og forvirrande samtid.
Arne Scheie kommenterte i løpet av si lange karriere over 800 kampar for NRK, og er eine og åleine i kraft av dét ein legende i norsk fotball. Hans særmerkte status som ein sentral del av det norske samfunnets kollektive medvit, derimot, er uløyseleg knytta til det norske herrelandslagets framgongar under Egil ”Drillo” Olsen frå 1990 og framover. Tippekampen, den norske cupfinalen, ja sågar VM-kampar med for oss i utgongspunktet uvedkomande lag som Belgia eller Paraguay, er trass alt noko som i utgongspunktet kun engasjerer dei (rett nok ganske mange) som allereie er interessert i fotball. Når landslaget, våre beste menn, våre elleve utvalde med flaget på brystet etc, brått og uventa gjer suksess, er saka ei ganske anna. For å ta eit anekdotisk eksempel: Då det norske laget kom attende til hotellet etter å ha slått England, kjempers fødeland, 2-0 på Ullevaal i juni 1993, vart dei, som ein kunne vente, møtt av ein jublande folkemengde. I det spelarane steig av bussen, steig brått ei kvinne fram frå mengda og overrakte ein blomsterbukett til matchvinnar Lars Bohinen. Kvinna fortalte at ho knapt hadde sett ein fotballkamp før i sitt liv, men denne kvelden hadde ho stått i sofaen og hoppa av spenning. No ville ho gje Bohinen blomar, fordi han hadde vore så flink. Ein kan sjølvsagt sjå føre seg at ein i utgongspunktet ikkje-fotballinteressert person veljer å sjå ein fotballkamp fordi ho ikkje har noko anna å gjere og det ikkje er noko anna på TV, men ho ville neppe oppnådd hoppe-i-sofaen-engasjement viss ikkje det abstrakte konsept ”Noreg” hadde vore involvert. ”Lars skyter i mål! Han skyter i mål, dere!” ropte ein inderleg begeistra Arne Scheie i det Bohinens skot fauk over ein forfjamsa Chris Woods i det engelske buret, og i denne augneblinken og mange andre var han heile nasjonens røyst.
”ER DET STRAFFESPARK?”
Arne Scheie sin entusiasme for fotball kjenner få grenser, noko talrike anekdoter vitnar om. Ein av mine favorittar er denne: Før Italia-VM i 1990 vitja forfattar Jon Michelet, som i lag med kollega Dag Solstad skulle skrive VM-bok, Scheie på kontoret på Marienlyst og la fram sine bekymringar i samband med å skulle reise til Italia. Michelet hadde eit horn i sida til den italienske nasjon fordi han som ung sjømann på 1960-talet vart utsett for eit skammeleg tjuveri av 25 000 barbermaskinar på havna i Genova. ”Tror du jeg vil greie å elske Italia, Arne?” spurte Michelet. ”Ja, det tror jeg du vil greie, Jon”, svarte Scheie, ”nå som Baresi spiller så innmari bra!” ”Jeg hadde tenkt meg en elskov i Goethe-klassen”, skreiv Michelet seinare, ”men Arne Scheie satte tingene på plass, som han gjerne gjør. Han er en trogen elsker av fotballen, i forhold til ham framstår jeg som en horebukk som tar meg et nummer dann og vann”.
Alle yrke utviklar seg, så òg kommentatoryrket. For Arne Scheie sin del inntrefte ei markant endring om lag halvvegs i karriera. Fram til byrjinga av 90-talet hadde den norske fotballkommentator (på TV) vore einsam på sin post, men påverka av utviklinga i andre land (ikkje minst, sjølvsagt, England) samt etter kvart konkurransen frå TV2, innførte NRK gradvis den nye rolla ”ekspertkommentator”. Etter kva eg, med god hjelp frå ivrige arkivgranskarar på Twitter, har klart å finne ut, var den første kampen Scheie kommenterte med ein ekspertkommentator ved si side cupfinalen mellom Strømsgodset og Rosenborg i 1991; då hadde han selskap i bua av landslagssjef Egil Olsen. Etter dette vart det stadig meir vanleg med ekspertkommentatorar ved store hendingar som cupfinalar og viktige landskampar. Sidan ”Drillo” naudvendigvis ikkje kunne ekspertkommentere kampar kor hans eige lag spelte, vart Arne ofte gjort selskap av dåverande U21-landslagstrenar Nils Johan Semb, seinare Lars Tjærnås, i lag med kven han gjennomførte ei av dei mest minneverdige replikkvekslingar i norsk TV-historie under kampen mot Brasil i Marseille: ”Er det straffespark?” ”Det er det!” ”ER DET STRAFFESPARK?” ”DET ER DET!” (Tjærnås skreiv seinare ei bok med den sjølvsagte tittelen ”Vi har scoret i Marseille!”)
Men av og til var ikkje dei vanlege ekspertane tilgjengelege: Før VM-finalen i 1994, for eksempel, hadde både Olsen og Semb reist heim(!), så Scheie kommenterte i lag med Kjell Kristian Rike, som òg i utgongspunktet var i USA som hovudkommentator. (Etter at kampen var over og Brasil var verdsmeistrar for fjerde gong, passa Arne for øvrig på å påpeike overfor det norske folk at hans gamle ven Michelet, kjent som Noregs fremste Brasil-supportar, no truleg var glad. Då Michelet seinare ringte heim til ei av sine døtre og fekk høyre at han var kunngjort glad på NRK, byrja han å grine.) Eit av Arne Scheie sine fremste kjenneteikn som kommentator var tendensen til å henvende seg direkte til sitt publikum, noko som er mest tydeleg i den kjente og legendariske frasen ”Ja, dere, det er en fin dag for fotball!” Dette grepet brukte han òg i stor grad i samarbeidet med sine ekspertkommentatorar, som han stadig tiltalte ved førenamn. Typisk ville han kome med ein kommentar eller vurdering av ei sak, etterfulgt av frasen ”Det må det være lov å si, Egil!” Eg har ofte lurt på korleis han ville reagert viss Egil hadde svart ”Nei, Arne, det er det faktisk ikke lov å si!”, men så vidt eg veit, hende dette aldri.
Det er no over fem år sidan Arne Scheie la opp som fotballkommentator, og verda er ikkje den same. Den som følgjer med i sosiale media, vil regelmessig, og særleg under store meisterskap, verte merksam på mykje bakstrevarsk gnål om at dagens norske kommentatorar er så dårlege. Dette er – lat det vere klinkande klart – regelrett vranglære: Sanninga er at Noreg aldri har hatt fleire gode fotballkommentatorar enn i dag. Men i dagens fragmenterte medielandskap er det lite sannsynleg at vi nokon gong vil få ein kommentator med ein tilsvarande – beklagar ordlyden her – nasjonalt samlande funksjonen som Arne Scheie hadde i sin gullalder i NRK. Vi kan beklage det, eller akseptere at vi lever i ei ny tid (eventuelt kan vi gjere begge deler). Uansett bør vi regelmessig heidre heiderskaren Arne Scheie ved å minne oss sjølve om at ein kvar dag er ein fin dag for fotball.
Kjelder:
Stian Bjerkeflåta: ”Punktum finale for Arne Scheie” (Romerikes blad, 23.11.2013)
Raymond Boyle og Richard Haynes: Power Play: Sport, the media and popular culture ( Longman, 2000)
Ole Jonny Eriksrud Hansen: ”Jeg er verken geni eller idiot” (Nettavisen 05.11.2011.)
Hans Hognestad: ”Nordmenns forhold til engelsk fotball” (Norges forskingsråds forsknings- og brukerseminar, Bø i Telemark, 09-10.01.2001)
Jon Michelet og Dag Solstad: VM i fotball 1990 (Oktober, 1990)
Frode Nakkim: Stang inn. Drillo og landslaget. (Aschehoug, 1993)Chris Nawrat og Steve Hutchings (red.): The Sunday Times Illustrated History of Football (Hamlyn, 1994)